Specyfika zaufania w relacjach wspólnotowych i rynkowych

Będąc częścią współczesnego społeczeństwa, angażujemy się w różne relacje. Niektóre z nich, jak te pomiędzy przyjaciółmi czy rodzicami i dziećmi są bliskie, intymne i oparte na wzajemnej trosce. Inne, jak te pomiędzy kontrahentami, ograniczają się do konkretnych transakcji i skoncentrowane są na kalkulacji zysków i strat. Psychologowie nazywają te pierwsze relacjami „wspólnotowymi”, a drugie relacjami „rynkowymi”. Niektóre relacje są bardziej skomplikowane, ponieważ zawierają zarówno elementy wspólnotowe, jak i rynkowe, takie jak opieka nad innymi i powiązane z nią korzyści finansowe. Na przykład nauczyciele, opiekując się swoimi uczniami, nie oczekują od dzieci bezpośredniej zapłaty, ale wynagrodzenie otrzymują od administracji szkolnej. We wszystkich tych przypadkach ludzie chcą tworzyć z innymi „dobre relacje” i mogą to osiągnąć, budując zaufanie. Ale czy ufanie bliskim przyjaciołom lub członkom rodziny oznacza na poziomie psychologicznym to samo, co ufanie partnerom w biznesie czy w ramach wymiany rynkowej? A co w sytuacjach gdy te dwa rodzaje relacji – wspólnotowa i rynkowa – mieszają się w jednej sytuacji, na przykład wtedy, gdy prosimy bliskiego przyjaciela o pożyczkę, a ten zgadza się, ale prosi o podpisanie pisemnej umowy?

prof. dr hab. Agata Gąsiorowska, fot. Łukasz Bera
W projekcie „Zaufanie jako zjawisko polimorficzne. Psychologiczna specyfika zaufania w relacjach wspólnotowych i rynkowych” badamy wzajemne powiązania pomiędzy typami relacji i zaufaniem. Do tej pory większość badań analizowała zaufanie w ramach określonej dziedziny – takiej jak psychologia, ekonomia, zachowania organizacyjne – co utrudnia porównywanie uzyskanych wyników pomiędzy dziedzinami. W rezultacie nie wiemy, jak dynamika zaufania w domenie wspólnotowej różni się od tej w domenie organizacyjnej lub rynkowej. Nasze podejście w tym projekcie jest interdyscyplinarne. Dążymy do zintegrowania podejścia behawioralnego poprzez pomiar zaufania jako zachowania, z podejściem psychologicznym poprzez analizę poznawczych, afektywnych i motywacyjnych aspektów tworzenia się zaufania w dwóch typach relacji.

Punktem wyjścia naszego projektu była metaanaliza, w której sprawdziliśmy, że czynniki eksperymentalne, które wskazują na występowanie relacji wspólnotowej, nie mają większego wpływu na poziom zaufania w Grze Zaufania, podczas gdy czynniki wskazujące na występowanie relacji rynkowej nasilają zaufanie w tej grze. Prowadzimy także eksperymenty, w trakcie których testujemy wpływ bodźców wspólnotowych lub rynkowych i ich spójność w postrzeganiu danej sytuacji jako rynkowej lub wspólnotowej oraz na zaufanie. W kolejnej serii eksperymentów testowaliśmy, w jaki sposób wprowadzenie elementów kontroli zmienia postrzeganie relacji wspólnotowych i rynkowych i w jaki sposób wpływa na zaufanie w tych relacjach. W dalszej części projektu skoncentrujemy się na mechanizmach i czynnikach sprzyjających budowaniu zaufania w relacjach wspólnotowych i rynkowych. W zadaniu tym przetestujemy różne mechanizmy odpowiedzialne za różnice w budowaniu zaufania w relacjach wspólnotowych i rynkowych.  

Oczekujemy, że wyniki naszego projektu wpłyną na rozwój takich dyscyplin jak psychologia społeczna i ekonomiczna oraz ekonomia behawioralna, a także stworzą platformę do projektowania dalszych badań nad wzajemnymi powiązaniami między kontekstem relacyjnym a zaufaniem. Prowadzone przez nas badania stanowią podstawę zarówno do lepszego zrozumienia warunków, w których ludzie są bardziej skłonni do zaufania innym, jak i do tworzenia społecznie korzystnych rozwiązań, które ograniczają negatywne skutki braku zaufania.