Monastycyzm nubijski – z dala od utartych ścieżek… kariery

Prezentację projektu pozwolę sobie zacząć od wstępu na temat jego wpływu na moją karierę naukową, której przebieg jest dość nietypowy. Nie zostałem pracownikiem uczelni po obronie pracy magisterskiej, a nawet doktorskiej. Badania prowadziłem nie będąc zatrudnionym w żadnej instytucji naukowej. Fakt, że dzięki grantowi mogłem zostać zatrudniony na uczelni pozwolił mi w pełni poświęcić się nauce i był niezwykle ważnym katalizatorem mojej kariery badawczej. Po sukcesie w konkursie NCN uzyskałem kolejne granty – najpierw Qatar Museum Authorities, a wreszcie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). To pokazuje, że umożliwienie finansowania badań osób niezatrudnionych na uczelniach z całą pewnością zwiększyło konkurencyjność w nauce i poprawiło jej jakość. Osoby, które nie mogą z różnych powodów prowadzić badań w ramach uczelni, nie znikają szukając pracy poza nauką i mogą konkurować z koleżankami i kolegami, którzy na początku swojej kariery mieli więcej szczęścia.

Kościoły w Ghazali. Fot. Miron Bogacki
Inną ważną zaletą polskiego systemu grantowego jest jego podobieństwo do systemu ERC. Dzięki temu można nabierać doświadczenia w przygotowywaniu wniosków o najbardziej prestiżowe granty europejskie. Dla mnie osobiście udział w konkursie NCN był uwerturą do zdobycia ERC Starting Grant, a także podstawą nadania stopnia doktora habilitowanego. Mój przykład udowadnia, że wprowadzenie otwartego systemu grantowego i powołanie NCN było jedną z najważniejszych pozytywnych zmian w polskiej nauce w XXI w. W tej beczce miodu jest jednak łyżka dziegciu. System ten działa zbyt dobrze – granty NCN pozwalają w wielu dziedzinach na prawie całkowite zaspokojenie popytu na projekty naukowe. To jeden z powodów, dlaczego tak niewielu polskich naukowców uczestniczy w konkursach ERC.

Mój projekt dotyczył roli instytucji religijnych w starożytnej Nubii. Polscy naukowcy, tacy jak prof. Ewa Wipszycka, od kilku dziesięcioleci stanowią awangardę studiów nad monastycyzmem w Dolinie Nilu. Prowadziliśmy wykopaliska lub braliśmy udział w badaniach archeologicznych na terenie wielu klasztorów zarówno w Egipcie, jak i Nubii. O ile polska szkoła badań nad monastycyzmem w dolinie Nilu wypracowała wspaniałe monograficzne opracowania stanowiące kanon literatury tematu, brak było podobnej pozycji dla leżącej w środkowym biegu Nilu Nubii. Stąd, prowadząc badania archeologiczne w klasztorze w Ghazali, postanowiłem spróbować taką syntezę przygotować, wzbogacając ją o perspektywę komparatystyczną. Powstało pierwsze całościowe studium dotyczące monastycyzmu nubijskiego pt. „Monasteries and Monks of Nubia” – książka komplementarna do „The Second Gift of The Nile, Monks and Monasteries in Late Antique Egypt” prof. Wipszyckiej. Dzięki mojej monografii i artykułom opublikowanym chociażby przez renomowany Międzynarodowy Papieski Instytut Monastyczny rzymskiego Anselmianum (Pontificio Ateneo Sant’Anselmo), w pismach „Journal of Archaeological Science”, „Archaeometry” czy też w „The Encyclopedia of Ancient History: Asia and Africa”, serii Routledge, informacje o tym fenomenie mająszansę stać się elementem innych syntez i wprowadzają dyscyplinę będącą domeną polskich naukowców do obiegu międzynarodowego.

Kościoły w Ghazali. Fot. Miron Bogacki
Moje badania udowodniły, że w Nubii obecne były wszystkie formy monastycyzmu, od indywidualnej ascezy po formę wspólnotową. W świetle źródeł archeologicznych związki ruchu monastycznego z elitami Makurii były niezwykle silne. Mnisi byli zatrudniani w administracji królewskiej, to głównie z ich szeregów rekrutowali się biskupi, a znane są również przykłady królów abdykujących na rzecz życia ascetycznego. Monastycyzm nubijski, podobnie jak cały świat chrześcijański, czerpał inspirację z Egiptu, jednakże po nowe pomysły Nubijczycy sięgali również dużo dalej na północ – do Palestyny, Syrii czy Konstantynopola. Klasztory pełniły ważną rolę jako ośrodki edukacyjne i kancelarie administracji królewskiej. Miały też ważną funkcję ekonomiczną, będąc na szczeblu lokalnym jednym z największych instytucjonalnych konsumentów dóbr. Mnisi prowadzili działalność charytatywną i leczniczą, mieli też swój wkład w rozwój cywilizacyjny, np. przez propagowanie wiedzy na temat produkcji żelaza.

Monografia „Monasteries and Monks of Nubia” została wydana w wolnym dostępie, w efekcie czego ściągnęło ją dotychczas już prawie 3000 osób. To kolejny sukces systemu grantowego, którego częścią jest NCN.